Herstel na het coronavirus (COVID-19)

Longgeneeskunde

Informatie en tips voor een goed herstel

Onlangs bent u opgenomen geweest in SJG Weert vanwege het coronavirus (COVID-19 infectie). Niet alleen voor uzelf, maar ook voor uw naasten kan dit een ingrijpende gebeurtenis zijn. Thuis wacht u nog een herstelperiode, zowel fysiek als mentaal. Met deze folder willen we u informeren hoe uw behandeling eruitziet na ontslag uit de kliniek en hoe u zelf uw herstel kunt bevorderen, afhankelijk van de klachten die u ervaart.

Behandeling na ontslag uit de kliniek

Een opname in het ziekenhuis kan een indrukwekkende ervaring zijn, waar veel aan te verwerken valt. Met name als u langer bent opgenomen of ondersteuning heeft gekregen bij de ademhaling of in slaap bent gehouden, kan het zijn dat u bij thuiskomst nog met veel vragen zit. Met de informatie en tips in de volgende paragrafen hopen we u alvast goed op weg te helpen thuis. Daarnaast wordt u na ongeveer 6 weken na thuiskomst gebeld door een longverpleegkundige om te kijken hoe het met u gaat en met welke vragen u nog zit. Ook vragen over uw verblijf worden beantwoord.

U wordt daarna uitgenodigd voor een nazorggesprek op de polikliniek waarin u de ruimte krijgt om eventuele lichamelijke en emotionele klachten te bespreken die zijn ontstaan na de opname. Dan wordt ook bepaald of er nog aanvullende ondersteuning nodig is voor uw herstel.

Met onderstaande tips kunt u alvast uw nazorggesprek op de polikliniek voorbereiden:

1. Waar heeft u last van?

• Longklachten
• Gewichtsverlies
• Lichamelijke klachten         
• Verstoorde slaap
• Moeite met denken / onthouden
• Emotionele problemen zoals moeite met verwerking en angstklachten
• Kunt u alle activiteiten in uw dagelijks leven hervatten?

2. Hebben uw naasten nog klachten?
3. Waar maakt u zich zorgen over?
4. Welke hulp of ondersteuning wenst u?

In de onderstaande paragrafen vindt u informatie en tips over hoe u thuis kunt werken aan uw herstel, afhankelijk van de klachten die u ervaart. Ook leest u waar u terechtkunt voor hulp en begeleiding.

Fysieke klachten

Het is heel normaal dat u door de COVID-19 infectie en de periode van ‘niet-bewegen’ hebt ingeboet aan lichamelijke conditie. Ook kunt u nog enige tijd last houden van benauwdheid, kortademigheid en van een beperkte energie. Maakt u zich zorgen hierover? Bespreek deze klachten dan met uw longarts of huisarts. Hieronder leest u wat u zelf kunt ondernemen om uw herstel te bevorderen.

Kortademigheid, benauwdheid en vermoeidheid     
Het coronavirus kan voor een hevige longontsteking en longschade zorgen. De beademing op de IC kan ook schade aan uw longen hebben veroorzaakt. Hierdoor kunt u langdurig kortademigheid en benauwdheid ervaren, ondanks dat u geen actieve COVID-19 infectie meer heeft. Dit kan beangstigend zijn. Of iemand blijvende schade heeft aan de longen, en hoeveel, verschilt per persoon. Het Longfonds biedt informatie over het coronavirus en longproblemen:
https://www.longfonds.nl/corona-longziekten

Advies:

• Roken is extra schadelijk voor uw longen. Mocht u roken, dan raden wij u aan te stoppen. U kunt hiervoor hulp vragen bij uw huisarts.
• Gebruik de ademhalingstrainer als u daar over beschikt. Als uw arts extra zuurstof heeft voorgeschreven, blijf deze dan gebruiken.
• Heftig inspannen, maar ook emoties als boosheid en angst kunnen ervoor zorgen dat u moeite heeft met ademen waardoor u benauwd wordt. Probeer daarom om heftige inspanning, angst en emoties te vermijden en pas ontspanningsoefeningen toe (zoals mindfulness) om de rust en acceptatie te stimuleren.
• Eet niet te zware maaltijden. Behoud uw normale dag- en nachtritme en zorg voor een goede nachtrust.
• Ademhalingstechnieken en spierkrachtversterking voor uw ademhaling kunnen getraind worden door een fysiotherapeut.

Zintuigen en pijn (polyneuropathie)  
Na een IC-opname kan het zintuiglijk gevoel veranderd zijn. Hierdoor voelt u bijvoorbeeld minder goed met uw vingers. Sommige mensen ervaren daarbij prikkeling, tintelingen of zelfs hevige pijn in de handen en voeten. Dit komt door schade aan de zenuwen in de handen en voeten, ook wel polyneuropathie genoemd. Bij de meeste mensen herstelt dit vanzelf na een paar weken of maanden, soms blijft een deel van deze klachten bestaan. Ook kan het zijn dat u minder goed kunt horen, zien, proeven en/of ruiken. Deze veranderingen zijn vaak tijdelijk, maar het kan maanden duren voordat het weer normaal wordt.

Advies:

• Eet gezonde, gevarieerde voeding.
• Neem voldoende rust. Dit draagt bij aan een optimaal herstel.
• Vermijd schadelijke stoffen zoals roken, alcohol en drugs. Deze kunnen het lichaam en de kwaliteit van uw zenuwstelsel beschadigen.

Spreken en slikken
Door zwakte, ziekte en/of doordat u kunstmatig beademd bent geweest met een beademingsbuis in uw keel, kan het zijn dat u problemen ervaart met het slikken of spreken. Slikken kan pijnlijk zijn, moeizaam gaan of er kunnen verslikklachten optreden (zoals hoesten tijdens of na het eten en drinken). Uw stem kan anders (hees) klinken en het spreken kan meer energie kosten.

Advies:

• Neem de tijd voor het eten en drinken. Kauw voldoende en drink slokje per slokje.
• Zorg ervoor dat u rechtop zit, houdt uw hoofd los van de stoelleuning of het kussen.
• Laat de kin iets richting de borst zakken tijdens het slikken.
• Laat u niet afleiden tijdens het eten en drinken (niet gelijktijdig ook spreken).

Mocht bovenstaande advies onvoldoende helpen en houdt u vragen over het slikken, of spreken, raadpleeg dan uw huisarts. U kunt dan worden verwezen naar een logopedist of indien er meerdere klachten spelen, naar de revalidatiearts.

Afname van spierkracht en bewegingsvaardigheden
Verlies aan spierkracht en spiermassa kan ontstaan door de ziekte zelf en door de langdurige periode van 'niet-bewegen'. Om weer fit te worden, is het belangrijk om weer te gaan bewegen zodra dit kan. Als u weer gaat bewegen, kunt u pijn in de spieren of gewrichten krijgen. Deze pijn is niet ernstig. Als uw spieren sterker worden, gaat deze pijn vanzelf weg. Bij sommige mensen zijn door de ziekte de zenuwen beschadigd, waardoor uw spieren niet goed worden aangestuurd. Zelf eenvoudige activiteiten als opstaan, (trap) lopen en fietsen kunnen dan als zwaar worden ervaren. Dit kan worden behandeld door de onderliggende problemen aan te pakken, met fysiotherapie en eventueel ergotherapie.

Advies:

• Probeer uw dagelijkse activiteiten weer rustig op te pakken, waarbij uw activiteiten en rustmomenten goed probeert af te wisselen over de dag. Breid uw activiteiten langzaam uit. Als u meer energie heeft, dan kunt u sneller opbouwen. Luister hierbij goed naar uw lichaam.
• Blijf de oefeningen doen die u in het ziekenhuis zijn geadviseerd of consulteer een fysiotherapeut om uw kracht en bewegingsvaardigheden te trainen.
• Laat de kin iets richting de borst zakken tijdens het slikken.
• Om lichamelijk beter te worden, is het belangrijk om gezond en gevarieerd te eten met voldoende eiwitten. De eiwitten helpen uw spieren namelijk om beter te worden.

Huid, wonden en decubitus
Tijdens uw opname op de intensive care kunt u wonden hebben gekregen van de infusen. Mogelijk heeft u ook doorligwonden opgelopen, omdat u lang en diep in coma bent geweest. Ook kunt u last hebben van een strakke, droge huid. Hierover ontvangt u van de arts / verpleging adviezen over het verbinden en verzorgen.

Advies:

• Heeft u last van een strakke, droge huid, smeer u dan dagelijks één of meerdere malen in met een vette crème.
• Mocht u roken, dan raden wij aan te stoppen, roken belemmert de wondgenezing.
• Zorg voor optimale (eitwitrijke) voeding, dit helpt de wondgenezing.
• Het is belangrijk dat de wond goed verzorgd wordt. Laat u hierin zo nodig extra adviseren door uw arts of (thuiszorg) verpleegkundige.

Ondervoeding
Bij een groot aantal mensen was er tijdens de ziekenhuisopname sprake van een verminderde voedselinname en/of eetlust. Sommigen hebben drinkvoeding en/of kunstmatige voeding via een sonde toegediend gekregen. Toch kan er desondanks sprake zijn van ondervoeding. Hierdoor heeft het lichaam te weinig energie, eiwitten, vitamines en mineralen binnen gekregen en zijn de reservevoorraden uit vet- en spierweefsel aangeboord. Dit heeft tot gevolg dat vet- en spiermassa is afgebroken. Vooral de afbraak van spiermassa is nadelig en kan ertoe leiden dat u zich sneller moe voelt, minder kracht heeft en minder zin heeft om te eten.

Advies

• Bij uw ontslag heeft u de folder ‘energie- en eiwitverrijkt dieet’ meegekregen van de diëtiste. Hierin staat beschreven wat voor u van belang is op het gebied van voeding. Neem deze informatie dan ook goed door.

Mentale klachten

Naast dat u het vertrouwen in het lichaam moet zien terug te vinden, valt er soms nog wat te verwerken aan de ziekenhuisopname. U kunt daarbij allerlei emoties voelen, negatief of positief, dat is heel normaal. Herbelevingen van de indrukken die u opdeed tijdens de opname kunnen zich aan u opdringen overdag of ’s nachts in de vorm van nachtmerries. Ook stelt u zich mogelijk veel vragen over uw toekomst, uw werkhervatting of over hoe het leven weer op te pakken. Klinkt bovenstaande herkenbaar? Lees dan hieronder verder hoe u deze vragen of problemen het hoofd kunt bieden.

Naast zorgen over uw herstel, kan het zijn dat u na de ziekenhuisopname sneller emotioneel bent. Ook weten we dat veel mensen een tijd na hun ontslag nog klachten kunnen ervaren zoals somberheid en neerslachtigheid. Dit kan de vermoeidheid en de zorgen weer versterken.

Verder komt het regelmatig voor dat mensen zeer levendige dromen, soms nachtmerries overhouden aan hun ziekenhuisopname of plotse, levendige herinneringen. Het kan zijn dat u schrikachtig bent of een paniekgevoel ervaart. Of dat u dingen vermijdt die u doen denken aan de ziekenhuisopname. Zulke symptomen noemen we post traumatische stress. Ook uw naasten kunnen hiervan last hebben.

Advies

• Gun uzelf de tijd voor herstel. Veel symptomen nemen na verloop van tijd vanzelf af.
• Het kan helpen om uw ervaringen en zorgen te delen met uw naasten of met lotgenoten of om ze op te schrijven. Het delen van emoties kan de heftigheid ervan doen afnemen.
• Afleiding en ontspanning opzoeken zorgen voor een andere mindset.
• Mocht u na verloop van tijd nog steeds last houden van nare herinneringen of slaapproblemen, raadpleeg dan uw huisarts om u te verwijzen naar een psycholoog. Die kan de traumaverwerking beïnvloeden met EMDR-therapie.
• In geval van zingevingsvragen of als u hulp nodig heeft bij verliesverwerking of bij vragen rond afscheid of sterven, kunt u kosteloos terecht bij het Centrum voor Levensvragen. Ook het Algemeen Maatschappelijk Werk kan laagdrempelig worden ingeschakeld voor hulp bij verwerkingsproblemen zowel voor uzelf als voor uw naasten.

Cognitieve klachten: aandacht, concentratie en geheugen
Sommige mensen ervaren na ontslag van de intensive care of bij langdurige ziekte, problemen met het geheugen. Ze kunnen minder goed hun aandacht vasthouden bij een gesprek en raken sneller afgeleid. Ook kost het meer tijd en energie om na te denken en taken uit te voeren. Deze klachten worden vaak vanzelf beter. Dit kan wel een paar maanden tot 1 jaar duren. Soms blijven beperkingen bestaan.

Advies:

• Zorg dat u genoeg slaapt en rust neemt.
• Focus u niet te veel op deze beperkingen, dat maakt alleen maar onzeker.
• Neem een pauze als uw hoofd 'te vol raakt'. Dit kan eventueel met wat lichaamsbeweging.
• Een rustige omgeving kan de concentratie bevorderen. U wordt dan minder snel afgeleid.
• Lichte geheugenklachten kunt u compenseren door afspraken en belangrijke zaken steeds op te schrijven in uw agenda of door een dag- of weeklijst bij te houden.
• U kunt aan anderen vragen om mee te kijken of u niets vergeten bent.
• Als u (post-traumatische) stress, depressie, angst of slaapproblemen heeft, is het belangrijk deze te laten behandelen omdat ze cognitieve klachten kunnen veroorzaken of in stand houden. Als u weer beter slaapt en minder angst ervaart, knappen cognitieve klachten ook vaak op.

Combinatie van klachten, het Post Intensive Care Syndroom
Het kan zijn dat u zich herkent in meerdere van de klachten die hierboven staan beschreven. Een combinatie van fysieke, geestelijke en/of klachten die te maken hebben met uw hersenen kunnen passen bij het Post Intensive Care Syndroom, afgekort PICS. De ernst van de PICS-klachten wordt bepaald door de duur van de IC-opname en beademingsduur, uw leeftijd en uw gezondheid voordat u het coronavirus kreeg.

Meer weten over het PICS-syndroom?

• Er staat een verhelderend filmpje over PICS op YouTube met de titel “Het Post Intensive Care Syndroom”.
• De website www.ICconnect.nl biedt veel informatie voor patiënten die op de IC hebben gelegen en voor hun naasten. Op deze website is  ook een speciale pagina te vinden over het coronavirus.