Zelfkatheterisatie

Urologie

Zelfkatheterisatie is het zelf leeg maken van de blaas met een katheter. Zelfkatheterisatie wordt toegepast als u uw blaas niet meer spontaan kunt legen (retentie) of niet meer volledig kunt legen (residu). Hierdoor blijft er te veel urine in uw blaas waardoor u vaak kleine beetjes moet plassen en/of heftige aandrang heeft.

Het doel van zelfkatheterisatie

Het doel van zelfkatheterisatie is dat uw blaas regelmatig volledig wordt geleegd. Hierdoor kunnen complicaties zoals een blaasontsteking, incontinentie (urineverlies), of in het ergste geval nierfalen, worden voorkomen.

Redenen voor zelfkatheterisatie 

Er zijn meerdere oorzaken waarom iemand niet goed kan uitplassen en daarom zelfkatheterisatie nodig kan zijn. De verpleegkundige bespreekt met u wat voor u van toepassing is.

• Incomplete blaaslediging door een te slappe blaasspier;
• Beschadiging van het ruggenmerg zoals bij neurologische aandoeningen zoals Multipele Sclerose, Spina Bifida (‘open ruggetje’) of een dwarslaesie;
• Vernauwing van de plasbuis zoals bij littekenweefsel;
• Beschadiging van de zenuwen die de blaas aansturen, bv. na een buik- of darmoperatie;
• Aandoening van het zenuwstelsel, zoals neuropathie door diabetes (suikerziekte);
• Na een operatie vanwege een verzakking of na het plaatsen van een ‘bandje’ vanwege stressincontinentie.

Uitleg urinewegen

Om goed te begrijpen waarom u moet gaan katheteriseren, is het belangrijk dat u weet hoe de blaas en de rest van het urinewegstelsel werkt. Het urinewegstelsel bestaat uit 2 nieren, de urineleiders, de blaas en de plasbuis. De nieren zorgen ervoor dat het overtollige vocht en de in het bloed aanwezige afvalstoffen worden uitgescheiden. Deze worden in de vorm van urine via de urineleiders afgevoerd naar de blaas. De blaas heeft een opslagfunctie en geeft als deze vol is een seintje aan de hersenen wat we herkennen als aandrang om te plassen. Normaal gesproken trekt de blaas dan samen en ontspannen de sluitspier en bekkenbodemspieren zich, waarna de blaas zich in zijn geheel leegt. Dit is een ingewikkeld proces waarbij de zenuwbanen en hersenfuncties een belangrijke rol spelen.

Zoals u op de onderstaande tekeningen van het onderlichaam van de man en de vrouw kunt zien, is er een groot verschil in de lengte van de plasbuis van de man en van de vrouw. De plasbuis van de man is gemiddeld ongeveer 20 centimeter lang, van de vrouw gemiddeld 3 centimeter. Dit betekent dat een katheter voor de vrouw een stuk korter is dan die voor de man. Een katheter voor een man is ongeveer 40 cm. lang, voor een vrouw kan deze variëren van 7 - 20 cm.

Wat is zelfkatheterisatie?

Katheterisatie is het leeg maken van de blaas met een katheter. Als u het zelf doet, noemen we dit ‘zelfkatheterisatie’. Een katheter is een dun plastic slangetje, dat speciaal voor dit doel is gemaakt. Er zijn veel verschillende soorten katheters. U maakt samen met een verpleegkundige een keuze die bij uw lichaam, ziektebeeld en levensstijl past. Deze verpleegkundige leert u ook de techniek van het zelf katheteriseren aan. Zelfkatheteriseren wordt ook wel Clean Intermittent self Catheterisation (CIC) genoemd.

Zelfkatheterisatie is een regelmatig terugkerende handeling die de nodige oefening vereist. Deze handeling is door bijna iedereen aan te leren, met de nodige begeleiding en aanpassing. Het kan wat moeilijker zijn voor mensen die slecht zien of hun handen minder goed kunnen gebruiken. Het is belangrijk dat u deze handeling zelf leert, zodat u kunt blijven genieten van uw dagelijkse bezigheden en vrije tijd zowel binnen- als buitenshuis.

Misverstanden
Lichamelijke beperkingen en leeftijd zijn lang niet altijd een belemmering om zelf te leren katheteriseren. Het is niet zo dat door zelfkatheterisatie de blaas lui wordt of dat u incontinent wordt. Ook is het niet zo dat u uw huis niet meer uit kunt om boodschappen te doen of uit eten te gaan. Ook op vakantie gaan is meestal gewoon mogelijk.

Zelfdilatatie
Wanneer u last hebt van regelmatig terugkerende vernauwingen in de plasbuis door littekenweefsel, kunt u dit voorkomen door zelfdilatatie toe te passen (dilatatie betekent verwijding). Zelfdilatatie is eigenlijk dezelfde handeling als zelfkatheterisatie, alleen gebruikt u een iets dikkere katheter. Zelfdilatatie kan tijdelijk of blijvend zijn. Als het zelfdilateren blijvend is, moet u dit over het algemeen minimaal 1 à 2 x per week toepassen. 

Hoe is het om uzelf te katheteriseren?

Voor velen is het een enorme schok als ze te horen krijgen dat ze zichzelf moeten katheteriseren. Velen zien op tegen het feit dat ze ‘iets in hun lijf moeten steken’. Of men heeft angst voor pijn en mogelijke afhankelijkheid van partner of zorgverlener. Dit kan een angstige gedachte zijn. Het is belangrijk dat u bij uw bezoek aan de verpleegkundige uw twijfels en vragen bespreekt. De verpleegkundige kan uw vragen beantwoorden en u helpen met het vinden van oplossingen.

Met de juiste instructie en begeleiding is zelfkatheteriseren goed uit te voeren en vol te houden, zonder dat u daarvoor veel hoeft te laten. Ook als u wat ouder bent of een lichamelijke beperking heeft.

Belangrijk bij het aanleren en volhouden van zelfkatheteriseren is dat u gemotiveerd bent en goed begrijpt wat de voordelen zijn. Goede begeleiding en instructie van een arts of verpleegkundige zijn hierbij nodig. Verder draagt vervolgbegeleiding vanuit de polikliniek of thuiszorg bij aan het succes van de behandeling. Het vervolgtraject  wordt met u besproken door de verpleegkundige.

Hoe vaak katheteriseren?

Het aantal keren per dag dat u moet katheteriseren, is afhankelijk van uw aandoening. Uw arts of de verpleegkundige bespreekt dit met u.

Over het algemeen geldt:

• Dat u minimaal 1 - 2 x per week moet katheteriseren, om ervoor te zorgen dat het littekenweefsel niet meer terugkomt.
• Als u nog wel kunt plassen, maar niet meer volledig, dan hangt het af van de hoeveelheid urine die u per keer achterhoudt. Dit kan van 1 - 4 x per dag zijn.
• Als u helemaal niet meer kunt plassen, moet u 4 - 6 x per dag katheteriseren. De hoeveelheden per keer mogen niet groter zijn dan 500 ml. U zult zelf moeten ervaren wat voor u het juiste aantal keren is, dit in overleg met uw verpleegkundige of arts.

Waar kunt u katheteriseren?

Katheteriseren kunt u in principe overal waar water en zeep in de buurt is en waar u enige privacy heeft. Dit kan thuis zijn, bij familie en vrienden of op het toilet in openbare gelegenheden waar een fonteintje binnen uw handbereik is. Vooral invalidentoiletten zijn hiervoor uitermate geschikt. In de grote steden zijn in de filialen van diverse winkelketens openbare toiletten aanwezig. Helaas zijn deze nog niet allemaal toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

Techniek en instructie

Uit jarenlang onderzoek is gebleken dat als u ‘schoon’ katheteriseert u geen problemen hoeft te krijgen, zoals infecties. Schoon betekent dat u van tevoren uw handen goed moet wassen met water en zeep en het gebied rondom uw plasbuis goed reinigt met water. Ook als u geholpen moet worden met katheteriseren is schoon werken voldoende. Ondanks dat u schoon werkt, voldoende drinkt en regelmatig ontlasting hebt, kan het toch voorkomen dat u een urineweginfectie krijgt.

Elke katheter heeft zijn eigen gebruiksaanwijzing. Deze wordt tijdens het aanleren met u besproken. Hoe u dit allemaal precies moet doen en waar u rekening mee moet houden wordt met u geoefend tijdens de instructie. De verpleegkundige neemt de instructie dan stap voor stap met u door.

Belangrijke punten van aandacht

Het is belangrijk om dagelijks voldoende te drinken, minimaal 2 liter per dag. De eerste dagen nadat u gestart bent met zelfkatheteriseren moet u hier extra op letten, dit ter voorkoming van een urineweginfectie (blaasontsteking).

Ook een regelmatige stoelgang is belangrijk. Zorg er daarom ook voor dat u voldoende vezels binnenkrijgt. Voedingsmiddelen die vezels bevatten zijn groenten, fruit, peulvruchten en granen zoals bruinbrood, zemelen, volkoren-pasta’s, havermout en ontbijtproducten. Uw verpleegkundige kan u hierin adviseren.

Evaluatie en controle

Binnen een week na de instructie neemt de verpleegkundige contact met u op om te vragen hoe het met het zelfkatheriseren gaat. Afhankelijk van hoe het met u gaat, is vaker contact mogelijk (telefonisch of persoonlijk). Na deze evaluatie, gaat u voor eventuele verdere poliklinische controle weer naar uw specialist.

Wanneer moet u contact opnemen?

Neem in de onderstaande gevallen contact op met de verpleegkundige van de poli urologie.

• Symptomen van een urineweginfectie zoals: koorts, pijn bij het plassen, troebele urine, bloed bij de urine, en moeheid;
• Als u pijn heeft bij het inbrengen van de katheter;
• Wanneer het inbrengen van de katheter moeizaam gaat;
• Als u moeite heeft met het uitvoeren van de handeling.