Actieve leefstijl bij kanker

Sportgeneeskunde / fysiotherapie

Voor mensen met kanker is een actieve leefstijl erg belangrijk. Met een actieve leefstijl kunt u zelf een belangrijke bijdrage leveren aan het zo goed mogelijk doorstaan van het ziekteproces en de behandelingen.

Op deze manier helpt u de kans op een succesvol resultaat van de behandelingen te vergroten, het risico op complicaties en bijwerkingen van de medische behandeling te verminderen en om terugkeer van de kanker te voorkomen.

Onder een actieve leefstijl valt:

• Actief bewegen
• Goede voeding
• Stoppen met roken
• Mentaal fit zijn
• Voldoende slapen en ontspannen

Negatieve invloed van kanker(behandelingen) op lichamelijke fitheid

Als u kanker heeft, zijn bewegen en het leveren van fysieke inspanning niet meer zo vanzelfsprekend. Toch is actief bewegen noodzakelijk om verlies van spierkracht, uithoudingsvermogen en botdichtheid door kanker(behandelingen) tegen te gaan. 

Wat is de invloed van kanker op lichamelijke fitheid?

• Veel mensen blijken na de diagnose minder te bewegen en te sporten. Hierdoor nemen spiermassa en uithoudingsvermogen af.
• De tumor en behandelingen vragen veel energie en capaciteit van lichaamsfuncties. Daarmee wordt de capaciteit die overblijft om in te kunnen spannen voor dagelijkse bezigheden beperkt.
• De tumor en behandelingen zoals chemotherapie en hormoontherapie hebben een negatieve invloed op spier- en botweefsels, waardoor spierkracht en botdichtheid kunnen afnemen.
• Behandelingen zoals radiotherapie kunnen leiden tot bindweefselvorming, waardoor de beweeglijkheid van een gewricht en spiermassa af gaan nemen.
• Bij minder of anders eten en drinken door verandering van smaak, misselijkheid of diarree worden uw spieren zwakker.

Naarmate spiermassa en uithoudingsvermogen afnemen, zult u zich minder fit en meer vermoeid gaan voelen. Normale dagelijkse activiteiten en actief bewegen gaan moeilijker, waardoor u waarschijnlijk nog minder actief zult zijn, en spiermassa en uithoudingsvermogen verder afnemen. Er ontstaat een negatieve vicieuze cirkel. Dit kunt u helpen voorkomen / beperken door actief te blijven bewegen.

Positieve effecten van actief bewegen

Uit onderzoek is gebleken dat meer actief bewegen bijdraagt aan een betere lichamelijke en mentale gezondheid en daarmee een betere kwaliteit van leven. In deze folder leest u waarom dit belangrijk is en geven we u tips om voorafgaand aan, tijdens en na de behandeling te blijven bewegen.

Waarom is bewegen belangrijk?
Actief bewegen:

• Verbetert de spierkracht en het uithoudingsvermogen en helpt beweeglijkheid van gewrichten onderhouden.
• Verbetert en behoudt het (zelfstandig) functioneren
• Vermindert het risico op complicaties en bijwerkingen van behandelingen
• Zorgt voor een sneller herstel
• Zorgt voor een snellere terugkeer naar de arbeidsmarkt
• Helpt vermoeidheid tegengaan
• Vermindert sombere gevoelens en angst en verbetert uw stemming
• Verbetert het slapen
• Verbetert de eetlust
• Maakt het immuunsysteem sterker; helpt infecties voorkomen
• Helpt recidief van kanker voorkomen
• Vergroot de overlevingskansen en levensverwachting
• Geeft u een stukje eigen regie over uw lichaam terug. Het is prettig zelf een bijdrage te kunnen leveren aan uw gezondheid.

Persoonlijke doelen

Bewegen is in alle stadia van kanker van belang: zowel voor, tijdens als na de behandeling. Tijdens alle fases van het ziekteproces helpt bewegen bij het behalen van persoonlijke doelen. Deze doelen kunnen gericht zijn op het positief beïnvloeden van herstel en het creëren van een duurzaam actievere leefstijl. Indien u voorafgaande aan de kanker en behandelingen reeds een heel actieve leefstijl had, kunnen de doelen zich richten op beperken van achteruitgang, bespoedigen van herstel en zo mogelijk terugkeren naar het oude fitheidsniveau. Ook kunnen doelen gericht zijn op kwaliteit van leven, waarbij streven naar behoud van zelfstandig functioneren en afname van bijwerkingen en complicaties bovenaan staan.

Veilig
Bewegen is veilig. Zelfs intensief trainen is toegestaan voor mensen met kanker.

Trainen: goed op elke leeftijd
Op alle leeftijden is trainen belangrijk. Met beweegactiviteiten, zoals wandelen, fietsen of sporten, kunt u uw spiermassa, spierkracht en uithoudingsvermogen op peil houden. 

Hierbij wordt gestreefd om tenminste te voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB): minimaal 2,5 uur tenminste matig intensief bewegen per week, waarbij u merkt dat uw hartslag en ademhaling versnellen. Daarbij minimaal 2 x per week kracht-, lenigheid- en coördinatieoefeningen voor het verbeteren of handhaven van de lichamelijke fitheid.

Verderop in deze folder vindt u een beweegadvies en een aantal oefeningen waarmee u zelfstandig of onder begeleiding van een (oncologisch) fysiotherapeut aan de slag kan gaan.

Bewegen voorafgaand aan de behandeling

Wanneer u de diagnose kanker krijgt is het belangrijk om actief te bewegen en/of te sporten. Het kan zijn dat u een operatie, radio-, chemo- en/of immuuntherapie moet ondergaan. Om zo fit mogelijk de behandeling in te gaan en het risico op bijwerkingen en complicaties te verminderen wordt het aanbevolen om het uithoudingsvermogen en spierkracht te behouden of verbeteren. Dit is iets waar wij van u een actieve bijdrage vragen.

Bewegen tijdens de behandeling

Na operatie / tijdens ziekenhuisopname
Om een ziekenhuisopname en herstel zo spoedig mogelijk te laten verlopen is het belangrijk dat u snel (weer) begint met bewegen. Bewegen zorgt voor toename van spiermassa wat bijdraagt aan een beter herstel. Eén week in bed liggen kan al een spiermassaverlies geven van 20 - 30% en dit willen we voorkomen. Een klinisch fysiotherapeut kan bij u langs komen ter ondersteuning.

Algemene adviezen:

• Probeer waar mogelijk veel uit bed te zijn, ga in ieder geval tijdens de maaltijden aan tafel zitten en gebruik het bed alleen om te rusten. Rechtop zitten vermindert de kans op het ontwikkelen van een luchtweginfectie.
•  Liever een aantal keren per dag een korte afstand wandelen, dan 1 x een lange afstand.
• Om vallen te voorkomen is het belangrijk dat u stabiele en stevige schoenen draagt en zo nodig een hulpmiddel gebruikt. Het prettigste is om uw hulpmiddel van thuis mee te laten brengen omdat u daar aan gewend bent.

Actief bewegen bij chemo-, radio- en immuuntherapie 
Tijdens en na de chemotherapie en bestraling is het belangrijk dat uw uithoudingsvermogen en spierkracht op peil blijven of verbeteren, zodat u zo fit mogelijk de behandelingen kunt ondergaan. Als u regelmatig sport of als u dagelijks fietst of loopt (waarbij de ademhaling en de hartslag versnellen), blijft u dit dan vooral doen. Als sporten of actief bewegen tijdens de behandelingen minder goed gaan, probeer het dan toch te blijven doen op een lager niveau. Sport u niet of beweegt u weinig, probeer dan toch te starten met bewegen. Elke dag een half uur wandelen of fietsen geeft al een verbetering van uw uithoudingsvermogen.

Bewegen na de behandeling

Ook na de medische behandeling blijft het belangrijk om te blijven bewegen en/of sporten zodat u uithoudingsvermogen en spierkracht weer opbouwt en onderhoudt. Actief bewegen helpt u dagelijkse activiteiten (gezin / werk / sport) weer op te pakken. Ook kan actief bewegen het recidief van de kanker helpen voorkomen. 

Begeleiding bij bewegen
Tijdens ieder contact met de casemanager/verpleegkundig specialist wordt gevraagd naar uw huidige inspanningstolerantie en beweegpatroon. Vervolgens zult u een beweegadvies krijgen waar u zelfstandig mee aan de slag kunt, of wordt u verwezen voor begeleiding door een sportarts of (oncologisch) fysiotherapeut.

Voeding 

Voeding en beweging kunnen niet zonder elkaar. Goede voeding met voldoende energie, eiwitten en andere voedingsstoffen is onmisbaar voor een optimaal trainingsresultaat. Met name eiwitten hebben een belangrijke rol bij het opbouwen en onderhouden van de spieren, en zijn belangrijk voor herstel van weefsels na ziekte en behandeling.

Eiwitbronnen
Eiwitten komen hoofdzakelijk voor in dierlijke producten als vlees, vis, melkproducten, kaas en eieren. Ook in plantaardige producten zijn eiwitten aanwezig, de hoeveelheid is echter lager en de kwaliteit hiervan is minder. Sojaproducten zijn dan kwalitatief een goede keuze. Andere eiwitrijke plantaardige producten zijn brood, graanproducten, peulvruchten, noten, paddenstoelen en vleesvervangers. Probeer zoveel mogelijk te variëren.

Praktische adviezen om uw voeding van meer eiwit te voorzien:

• Gebruik meerdere maaltijden verdeeld over de dag. Eet naast de hoofdmaaltijden ook 3 tussendoortjes en neem hierbij producten die veel eiwit bevatten. Neem na trainen en voor de nacht ook producten die veel eiwitten bevatten.
• 20 - 30 gram eiwit wordt aanbevolen bij iedere maaltijd, binnen 1 uur na het sporten en voor de nacht.
• Voorbeelden van zoete eiwitrijke tussendoortjes: vla, pudding, milkshake, vruchten- / vanilleyoghurt en -kwark.
• Voorbeelden van hartige eiwitrijke tussendoortjes: blokjes kaas, stukjes worst, saucijzenbroodje, noten, toastjes met zalm, vlees-, vis-, eiersalade en haring.
• Maak ruim gebruik van melkproducten zoals karnemelk, yoghurt, kwark, vla en drinkyoghurt.
• Gebruik (royaal / dubbel) hartig beleg op brood, bv. kaas, vleeswaren, vis of ei.
• Wanneer het vlees bij de warme maaltijd tegen staat, kunt u proberen of koude vleeswaren, vis of ei hierbij wel smaken. Probeer bij de warme maaltijd altijd een eiwitcomponent te gebruiken.

Hoofdpunten actieve leefstijl 

• Beweeg voldoende. Streef naar dagelijks minimaal 30 - 60 minuten matig intensieve beweging, waarbij u merkt dat uw hartslag en ademhaling versnellen. Denk aan stevig doorwandelen, fietsen, sporten enz.
• Besteed aandacht aan goede voeding met voldoende energie en eiwit inname.
• Stop met roken. U kunt hiervoor terecht bij uw casemanager, verpleegkundig specialist of huisarts.
• Indien nodig kan psychische hulp ingeschakeld worden. Vraag hiervoor uw casemanager / verpleegkundige specialist.
• Zorg voor ontspanning en voldoende slaap.
• Indien nodig kan psychosociale begeleiding geboden worden. Het is daarom belangrijk met uw casemanager / verpleegkundige specialist eventuele negatieve stemmingen of ongemakkelijke gevoelens, zoals angsten, te bespreken.

Vragen

Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen of bent u op zoek naar een oncologie zorgverlener in uw woonomgeving, informeer dan bij uw casemanager / verpleegkundig specialist.

Vergoeding

Vraag bij uw zorgverzekering na of deze training wordt vergoed.

Oncologie oefenprogramma