Zelfkatheterisatie / CIC

Vrouw-moeder-kind centrum

Deze folder is bestemd voor mensen die zichzelf gaan katheteriseren. Zelfkatheterisatie is het zelf leeg maken van de blaas met een katheter. Een katheter is een dun plastic slangetje, dat speciaal voor dit doel is gemaakt. Zelf katheteriseren wordt ook wel Clean Intermittent self Catheterisation (CIC) genoemd. Zelfkatheterisatie wordt toegepast als u uw blaas niet meer spontaan kunt legen, dit wordt retentie genoemd, of wanneer u uw blaas niet meer volledig kunt legen. Hierdoor blijft er te veel urine in uw blaas waardoor u vaak kleine beetjes moet plassen en/of heftige aandrang heeft.

Zelfkatheterisatie is een regelmatig terugkerende handeling die de nodige oefening vereist. Deze handeling is door bijna iedereen aan te leren, met de nodige begeleiding en aanpassing. Het is belangrijk dat u deze handeling leert in te passen in uw dagelijks leven, zodat u kunt blijven genieten van uw dagelijkse bezigheden en vrije tijd zowel binnen- als buitenshuis.

In deze folder wordt beschreven wat zelfkatheterisatie is en wat het voor u in de dagelijkse praktijk betekent. Ook wordt in het kort de procedure van het aanleren beschreven. De verpleegkundige geeft u hierover aanvullende informatie tijdens een persoonlijk gesprek.

Hoe is het om uzelf te katheteriseren?

Voor velen is het een enorme schok als ze te horen krijgen dat ze zichzelf moeten katheteriseren. Velen zien op tegen het feit dat ze “iets in hun lijf moeten steken”. Of men heeft angst voor pijn en mogelijke afhankelijkheid van partner of zorgverlener. Dit kan een angstige gedachte zijn. Ook omdat u nog herstellende bent van de bevalling of gynaecologische operatie. Soms schaamt u zich, men kan moeite hebben om erover te praten met vrienden en familieleden. Het is natuurlijk uw eigen keuze om dit met andere te delen, maar weet dat wanneer u het vertelt aan uw omgeving dat zij dan begrip hebben waarom u soms vaker naar het toilet of langer weg bent. En dan zijn er nog verhalen van familie, vrienden en buren. Wat moet je geloven en wat niet? Het is belangrijk dat u bij uw bezoek van de verpleegkundige/gynaecoloog uw twijfels en vragen bespreekt.

Natuurlijk is het zo dat u de handeling moet aanleren en moet inplannen in uw dagelijks leven. In het begin kost de handeling wat meer tijd, maar naarmate u meer ervaren wordt, zult u merken dat u uiteindelijk ongeveer net zoveel tijd kwijt bent met naar het toilet gaan, als voorheen. Soms kan het zelfs sneller gaan. Met de juiste instructie en begeleiding is zelfkatheterisatie goed uit te voeren en vol te houden, zonder dat u daarvoor veel hoeft te laten.

Redenen waarom zelfkatheterisatie nodig kan zijn

Er zijn meerdere oorzaken waarom iemand niet goed kan uitplassen en daarom zelfkatheterisatie nodig kan zijn. De meest voorkomende staan hieronder genoemd.

• Na een bevalling.
• Na een operatie vanwege een verzakking of na het plaatsen van een “bandje” vanwege   stressincontinentie.
• Beschadiging van de zenuwen die de blaas aansturen, bijvoorbeeld na een buik- of darmoperatie.
• Incomplete blaaslediging door een te slappe blaasspier.

Belangrijk bij het aanleren en volhouden van zelfkatheterisatie is dat u gemotiveerd bent en goed begrijpt wat de voordelen zijn. Goede begeleiding en instructie van een gynaecoloog, verpleegkundige, uroloog zijn hierbij nodig.

Doel van zelfkatheterisatie

Het doel van zelfkatheterisatie is dat uw blaas regelmatig volledig wordt geleegd. Hierdoor kunnen complicaties zoals een blaasontsteking, incontinentie (urineverlies) of in het ergste geval nierlijden worden voorkomen.

Uitleg urinewegen

Om goed te begrijpen waarom u moet gaan katheteriseren, is het belangrijk dat u weet hoe de blaas en de rest van het urinewegstelsel werkt. Het urinewegstelsel bestaat uit twee nieren, de urineleiders, de blaas en de plasbuis. De nieren zorgen ervoor dat het overtollige vocht en de in het bloed aanwezige afvalstoffen worden uitgescheiden. Deze worden in de vorm van urine via de urineleiders afgevoerd naar de blaas. De blaas heeft een opslagfunctie en geeft als deze vol is een seintje aan de hersenen wat we herkennen als aandrang om te plassen. Normaal gesproken trekt de blaas dan samen en ontspannen de sluitspier en bekkenbodemspieren zich, waarna de blaas in zijn geheel zich leegt. Dit is een ingewikkeld proces waarbij de zenuwbanen en hersenfuncties een belangrijke rol spelen. Op onderstaande tekening ziet u een dwarsdoorsnede van het onderlichaam bij de vrouw. De lengte van de plasbuis is 3 cm. Een Katheter voor een vrouw kan variëren van 7 - 20 cm.

Hoe vaak katheteriseren?

Het aantal keren dat u moet katheteriseren hangt af van het probleem. Als u nog wel kunt plassen, maar niet volledig, dan hangt het af van de hoeveelheid urine die u per keer achterhoudt. Dit kan 1 - 4 x per dag zijn. De verpleegkundige bespreekt dit met u. Als u helemaal niet meer kunt plassen, moet u 4 - 6 x per dag katheteriseren. De hoeveelheden mogen niet groter zijn dan 500 ml. De verpleegkundige bespreekt dit met u.

Hoe lang blijven katheteriseren?

Katheteriseren kunt u in principe overal waar water en zeep in de buurt is en waar u enige privacy heeft. Dit kan zijn thuis, bij familie en vrienden of op het toilet in openbare gelegenheden waar een fonteintje binnen uw handbereik is. Vooral invalide toiletten zijn hiervoor uitermate geschikt.

Waar te katheteriseren?

Katheteriseren kunt u in principe overal waar water en zeep in de buurt is en waar u enige privacy heeft. Dit kan zijn thuis, bij familie en vrienden of op het toilet in openbare gelegenheden waar een fonteintje binnen uw handbereik is. Vooral invalide toiletten zijn hiervoor uitermate geschikt.

Techniek en instructie

Uit jarenlang onderzoek is gebleken dat als u “schoon” katheteriseert u geen problemen hoeft te krijgen, zoals infecties. Schoon betekent dat u van tevoren uw handen goed moet wassen met water en zeep en het gebied rondom uw plasbuis goed reinigt met water. Ook als u geholpen moet worden met katheteriseren is schoon werken voldoende. Ondanks dat u schoon werkt, voldoende drinkt en regelmatig ontlasting hebt, kan het toch voorkomen dat u een urineweginfectie krijgt.

Tijdens het aanleren wordt de gebruiksaanwijzing met u doorgenomen. Hoe u dit allemaal precies moet doen en waar u rekening mee moet houden wordt met u geoefend tijdens de instructie. Tijdens deze instructie krijgt u een brochure waarin stapsgewijs de instructie beschreven staat. U weet zeker dat de katheter goed zit als na inbrengen van de katheter de urine uit de katheter loopt. Wanneer u weerstand voelt aan de katheter mag u lichte druk erop uitoefenen, maar dit oefent u ook met de verpleegkundige. Met de juiste instructie en begeleiding is zelf katheteriseren goed uit te voeren en vol te houden, zonder dat u daarvoor veel hoeft te laten.

Leveranciers en vergoeding van materiaal

U krijgt van de verpleegkundige een koffertje met alle materialen. Wanneer de katheters bijna op zijn kunt u die bij bestellen. Dit kunt u doen via een telefoonnummer dat in het koffertje zit. De volgende dag worden de katheters bij u thuis geleverd. Alle materialen worden tot dus ver vergoed.

Voor- en nadelen

Als u zelfkatheterisatie toepast, blijven uw blaas en nieren “gewoon” werken. Dit is medisch gezien belangrijk voor het functioneren van uw hele lichaam. Bij zelf katheteriseren komen een aantal voor- en nadelen kijken.

Voordelen:

• De vrijheid van een aantal uren waarin men geen rekening hoeft te houden met het blaasprobleem.
• Onafhankelijkheid.

Nadelen:

• Zelf katheteriseren kan moeilijk zijn.
• Kan soms pijnlijk zijn omdat de plasbuis niet gewend is aan de katheter of bijvoorbeeld bij een blaasontsteking (gewoonlijk went de plasbuis vanzelf aan de katheter en verdwijnt de pijn).
• Het leren inpassen in de dagelijkse bezigheden kan lastig zijn.
• Kan vermoeiend zijn.

Belangrijke punten van aandacht

Het is belangrijk om dagelijks voldoende te drinken, minimaal 2 liter per dag. De eerste dagen nadat u gestart bent met katheteriseren moet u hier extra op letten, dit ter voorkoming van een urineweginfectie (blaasontsteking). Ook regelmatige stoelgang is belangrijk. Zorg er daarom ook voor dat u voldoende vezels binnen krijgt. Voedingsmiddelen die vezels bevatten zijn groente, fruit, peulvruchten en granen zoals bruinbrood, zemelen, volkoren pasta’s, havermout en ontbijtproducten.

Uw blaas
Er wordt regelmatig gedacht dat de blaas lui kan worden door katheteriseren. Dit is echter niet het geval. Hij vult zich tussen de katheterisaties door waardoor de elasticiteit die nog aanwezig is, behouden blijft. Daarnaast is er geen bekend verband tussen incontinentie en zelfkatheterisatie, het afsluitmechanisme blijft tijdens de katheterisatie altijd intact.

Evaluatie en controle

De dag na het aanleren van zelfkatheterisatie zal de verpleegkundige contact met u opnemen om te vragen hoe het met het zelfkatheterisatie gaat. Afhankelijk van hoe het met u gaat, is vaker contact mogelijk (telefonisch of persoonlijk). Na deze evaluatie heeft u de week er na contact met de gynaecoloog.

Wanneer moet u contact opnemen?

Katheteriseren kan soms problemen geven. Neem in onderstaande gevallen contact op met de verpleegkundige die u begeleid of met de poli gynaecologie.

• Symptomen van een urineweginfectie zoals; koorts, pijn bij het plassen, troebele urine, bloed bij de urine en moeheid.
• Als u pijn heeft bij het inbrengen van de katheter.
• Wanneer het inbrengen van de katheter moeizaam gaat.
• Als u moeite heeft met het uitvoeren van de handeling.
• Wanneer u moeite heeft om zelfkatheterisatie vol te houden.

Bij andere vragen over deze folder of zelfkatheterisatie kunt u ook contact opnemen met de poli gynaecologie, 0495 - 57 23 74.