Voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes

Diëtetiek
 

Wat is zwangerschapsdiabetes?

Zwangerschapsdiabetes, ook wel diabetes gravidarum genoemd, is een aandoening waarbij het lichaam problemen heeft met het op peil houden van het bloedglucosegehalte, ofwel bloedsuikergehalte, van het bloed. Om glucose vanuit het bloed de lichaamscellen in te laten gaan, is insuline nodig. Insuline is een hormoon, dat wordt aangemaakt in de alvleesklier (ook wel pancreas).

Gedurende de tweede helft van de zwangerschap is, als gevolg van hormonale veranderingen, de behoefte aan insuline verhoogd. Tijdens de zwangerschap maakt de alvleesklier normaal gesproken extra insuline aan om de bloedglucose goed te houden, maar bij zwangerschapsdiabetes gebeurt dat niet (voldoende).

Zwangerschapsdiabetes komt bij 3 - 5% van de zwangeren voor. Bij de meeste vrouwen verdwijnt deze vorm van diabetes na de bevalling. Als u tijdens de zwangerschap zwangerschapsdiabetes heeft, heeft u een verhoogde kans om op latere leeftijd diabetes te ontwikkelen. Het is daarom belangrijk om ook na de zwangerschap te zorgen voor gezonde voedingsgewoonten, een gezond gewicht en voldoende lichaamsbeweging. Daarnaast is het belangrijk om na de zwangerschap 1 x per jaar uw bloedsuiker te laten controleren bij de huisarts. De kans om bij een volgende zwangerschap opnieuw diabetes te ontwikkelen is ongeveer 30 - 50%.

Gevolgen van een te hoge bloedsuiker

Een verhoging van het bloedglucosegehalte tijdens de zwangerschap heeft tot gevolg dat uw kind teveel glucose ontvangt. Dit kan leiden tot zwaardere baby's en een te lage bloedglucose (= hypoglycemie) na de geboorte.

Omdat zwangerschapsdiabetes meestal pas in de tweede helft van de zwangerschap ontstaat, is het risico op aangeboren afwijkingen niet verhoogd.

Koolhydraten

Glucose in het bloed is afkomstig van de koolhydraten in de voeding. Koolhydraten zijn belangrijke energieleveranciers voor ons lichaam. Koolhydraten is een verzamelnaam voor:

• zetmeel: brood, aardappelen, pasta, rijst en peulvruchten
• vruchtensuiker (fructose): fruit, vruchtensap
• melksuiker (lactose): melk, karnemelk, yoghurt, vla en kwark
• suiker: frisdrank, koek, snoep, zoet broodbeleg en suiker uit de suikerpot.

Koolhydraten worden in de darm afgebroken tot glucose en vervolgens opgenomen in het bloed. Het bloed brengt glucose naar de lichaamscellen waar het dient als energiebron.

Behandeling

Behandeling van zwangerschapsdiabetes is belangrijk om problemen tijdens de bevalling te voorkomen, bij zowel moeder als kind. De behandeling is er dan ook op gericht de glucosewaarden van het bloed zo normaal mogelijk te houden, een normaal verloop van de gewichtstoename na te streven en een gezonde en volwaardige voeding te gebruiken tijdens de zwangerschap.

De basis van de behandeling zijn aanpassingen in de voeding. In de week na de aanpassing van de voeding controleert u de bloedglucoses m.b.v. een glucosedagcurve. De streefwaardes hierbij zijn:

Nuchter                                                                  <5,3 mmol/l
1 uur na de maaltijd (ontbijt-lunch-diner)        <7,8 mmol/l 

Indien deze waardes niet afwijken, wordt de glucosedagcurve 1 x per 2 weken herhaald.

Indien een dieet alleen niet voldoende is om de bloedglucosewaarden te normaliseren, kan tijdelijke behandeling met insuline nodig zijn.

Het voedingsadvies

Hieronder zijn enkele algemene richtlijnen beschreven. Het uitgangspunt van het dieet is een gezonde voeding, volgens de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Daarnaast is er extra aandacht voor de koolhydraten in de voeding en uw gewichtsverloop.

De belangrijkste voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes zijn:

1. Zorg voor een regelmatige voeding met een spreiding van koolhydraten
Normaal zorgt u lichaam ervoor dat de hoeveelheid insuline past bij de hoeveelheid koolhydraten die u binnenkrijgt. Eet u wat meer koolhydraten, maakt u wat meer insuline aan. Bij zwangerschapsdiabetes heeft u lichaam hier moeite mee.

Door de koolhydraten regelmatig en verspreid over de dag te eten en door onnodige koolhydraten te vermijden, lukt het u lichaam beter om de koolhydraten te verwerken. Dit komt neer op 3 hoofdmaaltijden per dag met 2 - 3 x daags een tussendoortje.

2. Gebruik dranken zonder suikers
Gebruik geen suiker in de koffie en thee en drink geen gewone frisdrank, limonade of vruchtensappen. Houd ook rekening met ‘ongezoete’ of light vruchtensappen. Vruchtensap is van fruit gemaakt waardoor het nog altijd vruchtensuiker bevat.

Dranken die gebruikt kunnen worden zijn thee, koffie (beperkt i.v.m. cafeïne), suikervrije ranja (zoals bv. Slimpie of Teissere 0%), light frisdrank (max 5 kcal/ 00 ml), Rivella of (mineraal)water, evt. met een smaakje zoals Crystal Clear.

Light frisdrank is ook tijdens de zwangerschap veilig te gebruiken. Dit geldt ook voor andere producten met zoetstof zoals zoetjes. Het gebruik van ‘suikervrije’ producten zoals suikervrije koekjes, ijs en chocolade wordt afgeraden.

3. Gebruik een gezonde en gevarieerde voeding 
Een goede en gevarieerde voeding tijdens de zwangerschap is belangrijk. U heeft een bepaalde hoeveelheid voedingsmiddelen nodig om per dag nodig om alle voedingsstoffen, vitamines en mineralen binnen te krijgen.

Aanbevolen gemiddelde hoeveelheid per dag

Het advies is daarnaast gedurende de gehele zwangerschap 10 µg Vitamine D te gebruiken.

4. Houd daarnaast rekening met de specifieke voedingsadviezen tijdens de zwangerschap
Wilt u specifieke informatie over wat u wel en niet mag eten tijdens de zwangerschap, kunt u de website van het Voedingscentrum raadplegen: www.voedingscentrum.nl/etenzwanger. U kunt ook de gratis app ‘ZwangerHap’' van het Voedingscentrum installeren.  

Variatielijst

U kunt variatie in uw maaltijden aanbrengen door een voedingsmiddel wat u normaal zou gebruiken te vervangen door een voedingsmiddel met dezelfde hoeveelheid koolhydraten. Hieronder staan hiervan een aantal voorbeelden.

Voor de exacte hoeveelheid koolhydraten per product of voor producten die hieronder niet vermeld zijn, kunt u ook op de verpakking kijken hoeveel koolhydraten erin zitten. Daarnaast zijn er apps die inzicht kunnen geven in de hoeveelheid koolhydraten zoals ‘de koolhydratenkenner’ van het Voedingscentrum.

Brood
1 snee brood  bevat ± 15 gram koolhydraten. Neem bij voorkeur bruin / volkorenbrood.
Dit kan vervangen worden door:

• 1 snee donker roggebrood
• ½ bruin of  ½ wit broodje
• 2 (volkoren) beschuiten
• 2 sneetjes (volkeren)knäckebröd
• 1 snee krenten- of rozijnenbrood
• 1 plak ongevulde ontbijtkoek
• 1 schaaltje pap zonder suiker eventueel met zoetstof

Kaas
Kaas bevat geen koolhydraten. Het maakt hierbij niet uit of de kaas jong, belegen of oud is. Op basis van het gehalte aan vet gaat de voorkeur uit naar 20+ of 30+ (smeer)kaas.

Vleeswaren
Vleeswaren bevatten geen koolhydraten. De voorkeur hebben de magere vleeswaren zoals gekookte achterham, beenham, kip- of kalkoenfilet. Rookvlees is ook mager maar bevat veel zout. Kies dan voor de lichtgezouten variant.

Ei
Bevat geen koolhydraten.

Overig beleg
1 portie (±15 gram) zoet beleg zoals appelstroop, vruchtenhagel, jam of honing bevat ongeveer 10 gram koolhydraten. Pindakaas, hummus en groentespread leveren heel weinig koolhydraten.

Smeer- en bereidingsvetten
Smeer- en bereidingsvetten leveren geen koolhydraten. Dieethalvarine heeft op basis van de vetsamenstelling de voorkeur voor bij de broodmaaltijd.  Gebruik voor de bereiding van de warme maaltijd bij voorkeur vloeibare dieetmargarine, vloeibare bak- en braadvetten of plantaardige oliën zoals olijfolie en zonnebloemolie.

Melk en melkproducten
Gebruik bij voorkeur magere of halfvolle zuivelproducten.

1 glas melk (150 ml) bevat 6 gram koolhydraten. Dit kan vervangen worden door:

•  1 glas karnemelk
• 1 glas/schaaltje yoghurt of kwark naturel

1 schaaltje nagerecht (150 ml) bevat ± 20 gram koolhydraten. U kunt hierbij kiezen uit:

• 1  schaaltje vla
• 1  schaaltje vruchtenyoghurt
• 1  schaaltje yoghurt met 2 eetlepels muesli
• 1  schaaltje yoghurt met een portie vers fruit

Fruit
1 portie fruit bevat ± 15 gram koolhydraten. U kunt hierbij kiezen uit:

• 1 appel, peer of sinaasappel
• 2 mandarijntjes of kiwi’s
• 125 gram verse ananas
• 100 gram mango
• 200 gram meloen
• 1 kleine banaan (90-100 gram)
• 100 gram druiven
• 125 gram kersen

Soep
1 bord ongebonden soep of bouillon zonder vermicelli bevat geen koolhydraten. Is de soep gebonden met bloem, of is er vermicelli, rijst of macaroni aan toegevoegd dan levert een bord soep ± 8 gram koolhydraten.

Een bord maaltijdsoep op basis van peulvruchten (bv erwten- en bonensoep) bevat ± 23 gram koolhydraten.

Groenten
Groenten bevatten weinig koolhydraten. Het advies is om 250 gram groenten per dag te gebruiken. 100 gram groenten levert ± 4 gram koolhydraten.

Aardappelen, rijst, pasta of peulvruchten
100 gram (2 opscheplepels) aardappelen levert 15 gram koolhydraten. Dit kan vervangen worden door:

• 100 gram (2 opscheplepels) aardappelpuree
• 150 gram (3 opscheplepels) stamppot
• 75 gram (1,5 opscheplepel) gekookte pasta zoals macaroni of spaghetti
• 100 gram (2 opscheplepel) gekookte peulvruchten (bruine en witte bonen,kapucijners, linzen e.d.)
• 50 gram (1 opscheplepel) gekookte rijst
• 50 gram (1 opscheplepel) frites
• 1 snee brood
• 3 sneetjes stokbrood

Vlees, vis, gevogelte en vegetarische vervanger
Onbewerkt vlees, vis of gevogelte bevat geen koolhydraten. 

Vlees
De magere vleessoorten hebben de voorkeur dit zijn: biefstuk*, magere runderlap, rosbief *,  tartaar*, mager rundergehakt, varkenshaas*, varkensfricandeau*, varkensoester, rib- en haaskarbonade, hamlap, varkenslap,  kalfsfricandeau*, kalfsrollade*, kalfsoester, ongepaneerde kalfsschnitzel, kalfskarbonade en kalfslappen.

* Zorg dat al het vlees goed is doorbakken.

Gevogelte
Kip zonder vel, kipfilet, kalkoen zonder vel, kalkoenfilet.

Vis
Zowel magere als vette vissoorten (ongepaneerd). Het advies is om 1 x per week (vette) vis te eten.

Vegetarische vleesvervangers
De hoeveelheid koolhydraten in vegetarische vleesvervangers kan per product erg wisselen. Kijk op de verpakking om inzicht te krijgen in de hoeveelheid koolhydraten van een product. De voorkeur gaat uit naar vegetarische producten met voldoende ijzer en vitamine B12 zoals Tivall en Valess.